Łukasz Dobrek
Symptomatologia, patofizjologia i perspektywy leczenia zespołu „long COVID”
2024-04-17
Cały artykuł w języku angielskim na stronie: https://polishpharmacy.ptfarm.pl/download/?file=File%2FFarmacja+Polska%2F2024%2F1%2F04_SZ_eng_Long_COVID_n.pdf
Rok 2020 zapisał się w historii pandemią infekcji wirusa SARS-CoV-2. Relatywnie szybkie wprowadzenie szczepień oraz leków przeciwwirusowych (np. podawane doustnie molnupirawir, nirmatrelwir/rytonawir) pozwoliło po ponad 2 latach opanować globalny charakter COVID-19. Obecnie uwagę zwracają także przewlekłe konsekwencje przebycia infekcji SARS-CoV-2 obserwowane u ozdrowieńców, określane mianem zespołu pocovidowego i powszechnie znane pod anglojęzycznym terminem „long COVID”. Szacunki wskazują, że „long COVID” rozwija się u ponad połowy chorych po przebyciu ostrej fazy infekcji, zwłaszcza u chorych hospitalizowanych, z ciężką postacią COVID-19, z dysfunkcją mechanizmów immunologicznych w przebiegu nowotworów lub AIDS oraz z obciążającymi schorzeniami współistniejącymi, jak: astma, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, otyłość, depresja i zaburzenia lękowe oraz niedoczynność tarczycy. „Long COVID” manifestuje się wielorakimi objawami ze strony praktycznie wszystkich układów ustroju, a najczęściej obserwowanymi u dorosłych pacjentów są: przewlekłe zmęczenie, bóle głowy, zaburzenia uwagi i koncentracji („mgła mózgowa”), wypadanie włosów i duszność. Patofizjologia „long COVID” jest kompleksowa i, zgodnie z licznymi teoriami, objawy rozwijają się w wyniku: przetrwania SARS-CoV-2 w tkankach obwodowych po ostrej fazie infekcji (co podtrzymuje przewlekły stan zapalny), uaktywnienia latentnych dotąd innych infekcji wirusowych, powikłań zakrzepowo-zatorowych rozwijających się w mikrokrążeniu licznych łożysk naczyniowych, dysbiozy układu pokarmowego i dróg oddechowych oraz zaburzeń układu autonomicznego. Obecnie stosowane szczepionki, zmniejszając ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19, pośrednio zmniejszają zarazem ryzyko rozwoju zespołu „long COVID”. Trwają również badania kliniczne oceniające przydatność różnych, dotychczas rutynowo stosowanych leków (sulodeksyd, pirfenidon, wortioksetyna, famprydyna, gabapentyna, iwabradyna, beta adrenolityki, statyny, doustne leki przeciwzakrzepowe, leki antyleukotrienowe i glikokortykosterydy, iwermektyna) oraz składników zwykle występujących w suplementach diety (koenzym Q10, witaminy, kwasy tłuszczowe omega-3, probiotyki, genisteina, laktoferyna) w farmakoterapii „long COVID”. Wobec wciąż niepełnego opisu patofizjologicznego i możliwości pełnego leczenia „long COVID” wymagane są kolejne badania poszerzające wiedzę w tym zakresie.
Słowa kluczowe: SARS-CoV-2, COVID-19, long Covid, zespół pocovidowy.
© Farm Pol, 2024, 80(1): 37–50
Symptomatology, pathophysiology and treatment prospects of "long COVID”
Full text in English available at: https://polishpharmacy.ptfarm.pl/download/?file=File%2FFarmacja+Polska%2F2024%2F1%2F04_SZ_eng_Long_COVID_n.pdf
The year 2020 was marked in history by the SARS-CoV-2 pandemic. The relatively quick introduction of vaccinations and antiviral drugs (e.g., orally administered molnupinavir, nirmatrelvir/ritonavir) allowed for the global containment of COVID‑19 after more than 2 years. Currently, attention is also drawn to the chronic consequences of SARS-CoV-2 infection in recovered patients, referred to as “post‑COVID” syndrome and commonly known as "long COVID". Estimates indicate that long COVID develops in more than half of patients after the acute phase of infection, especially in hospitalized patients with severe COVID-19, those with compromised immune mechanisms due to conditions like cancer or AIDS, and individuals with comorbidities such as asthma, type 2 diabetes, hypertension, obesity, depression, anxiety disorders, and hypothyroidism. Long COVID is characterized by multiple symptoms affecting all body systems. Chronic fatigue, headaches, impaired attention and concentration (known as "brain fog"), hair loss, and shortness of breath are the most commonly observed disturbances in adult patients. The pathophysiology of long COVID is complex. According to numerous theories, the symptoms of post-COVID syndrome result from the persistence of SARS-CoV-2 in peripheral tissues after the acute phase of infection. This persistence leads to a "low-grade," chronic inflammation, activation of previously latent viral infections, development of thrombotic events in the microcirculation of peripheral vascular beds, dysbiosis of the digestive system and respiratory tract, and disturbances of the autonomic system. The currently used vaccines, by reducing the risk of severe COVID-19, also indirectly reduce the risk of developing long COVID. There are ongoing clinical studies assessing the usefulness of various drugs that have been routinely used in the treatment of other diseases so far, such as sulodexide, pirfenidone, vortioxetine, fampridine, gabapentin, ivabradine, beta blockers, statins, oral anticoagulants, antileukotriene drugs, glucocorticoids, and ivermectin, as well as active compounds typically found in dietary supplements like coenzyme Q10, vitamins, omega-3 fatty acids, probiotics, genistein, and lactoferrin, in the pharmacotherapy of long COVID. Due to the still incomplete pathophysiological description and the lack of specific treatment for long COVID, further research is required to expand knowledge on this issue.
Keywords: SARS-CoV-2, COVID-19, “long Covid”, pathophysiology, treatment.
© Farm Pol, 2024, 80(1): 37–50