Małgorzata Maria Kubacka

Ustawa o badaniach klinicznych produktów leczniczych stosowanych u ludzi – zakres regulacji oraz źródła
2024-02-29

Rozwój nauk farmaceutycznych owocuje opracowywaniem wielu nowych produktów leczniczych, które wymagają gruntownego zbadania ich bezpieczeństwa i skuteczności w toku badań klinicznych przed uzyskaniem pozwolenia na wprowadzenie do obrotu. Powojenne regulacje etyczno-prawne prowadzenia badań klinicznych z udziałem ludzi ulegały wielu zmianom na przestrzeni lat. Łączy je jeden cel – stworzenie jak najbardziej efektywnej ochrony praw i dobra uczestników tych badań. Celem artykułu jest przegląd nowych regulacji ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o badaniach klinicznych produktów leczniczych stosowanych u ludzi oraz porównanie pozakodeksowych przepisów karnych tej ustawy z uchylonymi przepisami karnymi ustawy Prawo farmaceutyczne. Nowa ustawa wprowadziła do polskiego systemu prawnego rozwiązania wspólnotowe zawarte w rozporządzeniu (UE) nr 536/2014. Uregulowane zostały także kwestie pozostawione w gestii państw członkowskich, m.in. ocena etyczna wniosków o wydanie pozwolenia na badanie kliniczne czy pozyskiwanie świadomej zgody uczestników na udział w badaniu klinicznym. Nowością jest powstanie Funduszu Kompensacyjnego Badań Klinicznych, który został powołany w celu zapewnienia wypłaty rekompensaty za uszczerbek na zdrowiu, związany z badaniem klinicznym dla uczestnika tego badania. Ponadto, wprowadzone zostały rozwiązania dotyczące niekomercyjnych badań klinicznych, co ma na celu zwiększenie znaczenia tych badań przy jednoczesnym wsparciu sponsorów niekomercyjnych i wyeliminowaniu sponsorów – osób fizycznych, które nie pełnią funkcji badacza. W nowej ustawie niestety nie znalazły się przepisy umożliwiające wcześniejszy dostęp do farmakoterapii dla pacjentów z ciężkimi schorzeniami w ramach procedury compassionate use. Dodane zostały uprawnienia dla pielęgniarek i położnych, które ukończyły studia wyższe na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo – obecnie mogą one pełnić funkcje głównego badacza. Niestety pominięto tutaj farmaceutów. Nie wprowadzono także pełnej digitalizacji prowadzenia badań klinicznych ani ochrony prawnokarnej prowadzenia inspekcji badań klinicznych. Pozakodeksowe przepisy karne zawarte w ustawie są w większości przepisane literalnie z ustawy Prawo farmaceutyczne, po ich derogacji. Część z nich zawiera w treści powielone niedociągnięcia semantyczne, co przedstawiono w artykule. Nie zmienia to jednak faktu, że dobro prawne, jakim jest prawidłowość prowadzenia badań klinicznych, jest adekwatnie chronione przez te przepisy karne.

Słowa kluczowe: badanie kliniczne, uczestnik badania klinicznego, produkt leczniczy stosowany u ludzi, badany produkt leczniczy.

© Farm Pol, 2023, 79(12): 767–778

Act on clinical trials of medicinal products for human use – scope of regulation and sources of law

The development of pharmaceutical sciences results in the development of many new medicinal products that require a thorough examination of their safety and effectiveness in the course of clinical trials prior to obtaining marketing authorization. Post-war ethical and legal regulations for conducting clinical trials involving humans have undergone a number of changes over the past years, however, they have one goal in common - to create the most effective protection of the rights and well-being of research subjects – clinical trials participants. The aim of the article is to review new regulations based on the provisions of the Act of March 9, 2023, on clinical trials of medicinal products for human use and to compare the extra-code criminal provisions of this Act with the repealed criminal provisions of the Pharmaceutical Law. The new Act introduced the community solutions contained in Regulation (EU) No. 536/2014 into the Polish legal system. Issues left to the discretion of the Member States including the ethical assessment of applications for authorization for a clinical trial or obtaining informed consent from clinical trial participants were also regulated. A novelty is the establishment of the Clinical Trials Compensation Fund, which was introduced to ensure payment of compensation for health damages resulting from participating in a clinical trial. In addition, solutions have been introduced for non-commercial clinical trials, which are intended to increase the importance of these trials while supporting non-commercial sponsors and eliminating sponsors – natural persons who do not act as researchers. Unfortunately, the new Act does not include provisions enabling earlier access to pharmacotherapy for patients with serious illnesses under the compassionate use procedure. Eligibility for nurses and midwives who have completed higher education in nursing or midwifery has been added – they can now act as principal investigators. Unfortunately, pharmacists have been omitted here. Full digitization of clinical trials and criminal law protection for clinical trial inspections have not been introduced. The extra-code penal provisions contained in the Act were mostly rewritten literally from the Pharmaceutical Law Act, after their derogation. Some of them contain repeated semantic shortcomings, as presented in the article. However, this does not change the fact that the legal good of properly conducting clinical trials is adequately protected by these criminal provisions.

Keywords: clinical trial, subject – clinical trials participant, medicinal product for human use, investigational medicinal product.

© Farm Pol, 2023, 79(12): 767–778