Patrycja Szadkowska, Maciej Karolak
Analiza farmakoterapii seniorów na podstawie samodzielnie sporządzanych wykazów stosowanych preparatów, w kontekście prowadzenia usługi przeglądu lekowego w Polsce
2023-09-12
Przedmiot badań. Zjawisko starzenia się społeczeństwa jest jednym z czynników wpływających na rozpowszechnienie idei opieki farmaceutycznej. Z powodu zmian zachodzących w organizmie, seniorzy stanowią grupę pacjentów, która przyjmuje najwięcej leków i jest najbardziej narażona na problemy lekowe. Aktualnie opieka farmaceutyczna w Polsce znajduje się na wczesnym etapie rozwoju. Jednocześnie, pacjenci mogą być niewystarczająco świadomi możliwości uzyskania porad farmaceutycznych lub skorzystania z wybranych usług. W ostatnim czasie zakończył się pilotażowy program przeglądów lekowych – jednej z pierwszych zaawansowanych usług opieki farmaceutycznej, która ma być świadczona w polskich aptekach. Wciąż jednak nie powstała dostateczna liczba badań, uwzględniających warunki polskiego systemu ochrony zdrowia, które pomogłyby określić konkretne wymogi i sposób prowadzenia tej usługi.
Cel badań. Celem badania była analiza samodzielnie wypełnianych wykazów preparatów, stosowanych przez pacjentów w wieku powyżej 60 lat, pod kątem określenia ich liczby i rodzaju oraz wykrycia wybranych problemów z nimi związanych. Jednocześnie, za pomocą kwestionariusza zbadano opinię pacjentów na temat samodzielnego sporządzania wykazu stosowanych preparatów oraz zweryfikowano możliwość wykonania tego zadania bez pomocy farmaceuty, m.in. w odniesieniu do popełnionych błędów. Ponadto, oceniono wiedzę i opinię pacjentów dotyczące usługi przeglądu lekowego.
Materiały i metody. W badaniu posłużono się anonimowym papierowym kwestionariuszem zawierającym: podstawowe informacje o pacjencie, wykaz preparatów stosowanych przez pacjenta w formie tabeli wraz z instrukcją wypełnienia oraz ankietę, składającą się z pięciu pytań, dotyczących opinii pacjentów na temat samego kwestionariusza oraz idei przeglądu stosowanych preparatów. Dystrybucję i gromadzenie kwestionariuszy przeprowadzono w kilku aptekach ogólnodostępnych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Zebraną bazę danych przeanalizowano pod kątem podstawowych parametrów statystycznych za pomocą programu Statistica 13.1.
Wyniki. Wśród 121 seniorów uczestniczących w badaniu, średnia liczba stosowanych leków wyniosła ponad 5. Pacjenci wskazywali głównie leki wydawane na receptę, z polecenia lekarza. Leki układu sercowo-naczyniowego (ATC C) stanowiły najczęściej stosowaną grupę produktów leczniczych. Dwunastu seniorów (10% grupy badanej) kwalifikowałoby się do niedawno prowadzonego pilotażu przeglądu lekowego, ponieważ zadeklarowało stosowanie na stałe nie mniej niż 10 leków, w tym co najmniej 2 z kategorii ATC C. Blisko połowa respondentów zgłosiła występowanie problemu lekowego, którym najczęściej było zapominanie o przyjęciu leków oraz wysoki koszt terapii. Mniej niż 20% seniorów miało świadomość o możliwości spisania i sprawdzenia swoich leków przez farmaceutę, a tylko 12% osób otrzymało propozycję wykonania usługi przeglądu lekowego. Więcej niż połowa badanych nie miała trudności z samodzielnym sporządzeniem wykazu stosowanych preparatów, jednakże 47% ankiet nie było wypełnionych w prawidłowy sposób lub pominięto w nich niektóre kwestie. Ponadto, większość seniorów nie wyraziła zainteresowania wsparciem farmaceuty przy tworzeniu listy leków. Natomiast co druga osoba zauważyła potrzebę prowadzenia usługi przeglądu leków.
Wnioski. Statystyczną osobę badaną charakteryzowała wielolekowość. Tylko co dziesiąty senior spełnił kryteria kwalifikacji do programu pilotażowego przeglądów lekowych (przyjmował na stałe nie mniej niż 10 leków, w tym co najmniej 2 z kategorii ATC C). Blisko połowa respondentów poprawnie wypełniła listę przyjmowanych preparatów na podstawie otrzymanego kwestionariusza. Ten i podobnie stworzone dokumenty mogą stanowić narzędzie dla farmaceutów pomagające w optymalizacji ich czasu pracy podczas wykonywania przeglądu lekowego. Liczba zgłaszanych przez pacjentów problemów związanych z farmakoterapią wskazuje na konieczność prowadzenia przeglądów lekowych,
w celu poprawy efektywności leczenia. Równocześnie, istotne jest wprowadzenie dodatkowej edukacji pacjentów dotyczącej tej usługi w celu zwiększenia ich wiedzy i świadomości, a także rozpowszechnienia samej usługi.
Słowa kluczowe: osoby starsze, opieka farmaceutyczna, przegląd lekowy, problem lekowy, polifarmakoterapia.
© Farm Pol, 2023, 79(4): 187–196
Analysis of the pharmacotherapy of seniors based on self-reported lists of medications used, in the context of providing medicines use review service in Poland
Background. The aging of the population is one of the factors influencing the spread of the idea of pharmaceutical care. Due to changes in the organism, seniors are the group of patients who take the most drugs and are most vulnerable to drug problems. Currently, pharmaceutical care in Poland is at an early stage of development. At the same time, patients may be insufficiently aware of the possibility of obtaining pharmaceutical advice or using selected services. A pilot program of medicines use reviews - one of the first advanced pharmaceutical care services to be provided in Polish pharmacies - has recently ended. However, there has still not been enough research, taking into account the conditions of the Polish health care system, to help determine the specific requirements and how this service should be conducted.
Aim of the study. The aim of the study was to analyze self-completed lists of medicines, used by patients over 60 years of age, in order to determine their number and type, and to detect selected problems associated with them. At the same time, with the help of a questionnaire, the patients’ opinion on self-completion of the list of medicines used was examined, and the ability to perform this task without the assistance of a pharmacist was verified, including with regard to the errors made. In addition, the knowledge and opinion of patients regarding the drug review service was assessed.
Materials and methods. The study used an anonymous paper questionnaire containing: basic information about the patient, a list of preparations used by the patient in the form of a table, with instructions for completion, and a questionnaire, consisting of five questions, regarding the patients’ opinions on the questionnaire itself and the idea of reviewing the preparations used. Distribution and collection of the questionnaires were carried out in several public pharmacies in the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. The collected database was analyzed for basic statistical parameters using Statistica 13.1.
Results. Among the 121 seniors participating in the survey, the average number of medications used was more than 5. Patients mainly indicated prescription medications prescribed by a doctor. Cardiovascular drugs (ATC C) were the most commonly used group of medicines. 12 seniors (10% of the study group) would have been eligible for the recently conducted drug review pilot programme, as they declared permanent use of no less than 10 drugs, including at least 2 from ATC category C. Nearly half of the respondents reported having a drug problem, the most common being forgetting to take medication and the high cost of therapy. Less than 20% of seniors were aware of the possibility of having their medications written down and checked by a pharmacist, and only 12% were offered a drug review service. More than half of the respondents had no difficulty listing their medications on their own, however, 47% of the questionnaires were not filled out correctly or omitted some issues. In addition, the majority of seniors did not express interest in pharmacists support in creating a medication list. In contrast, one in two people noted the need for a medication review service.
Conclusion. The statistical respondent was characterized by multidrug use. Only one in ten seniors met the qualification criteria for the medicines use review pilot program (they were taking no less than 10 drugs on a permanent basis, including at least two from ATC Category C). Nearly half of the respondents correctly completed the list of medications they were taking based on the questionnaire they received. This, and similarly created documents, can be a tool for pharmacists to help optimize their work time when performing drug reviews. The number of problems reported by patients, related to pharmacotherapy, indicates the need to conduct drug reviews, in order to improve the effectiveness of treatment. At the same time, it is important to introduce additional patient education regarding this service, in order to increase their knowledge and awareness, as well as to spread the service itself.
Keywords: pharmaceutical care, elderly, medication use review, polypharmacy, drug related problem.
© Farm Pol, 2023, 79(4): 187–196