Anna Magiera, Aleksandra Prokop, Mateusz Gieleta, Monika Anna Olszewska

Potencjał terapeutyczny owoców niepokalanka pospolitego (Vitex agnus-castus) w schorzeniach ginekologicznych – przegląd aktualnego stanu wiedzy
2021-09-30

Choroby ginekologiczne to szeroka grupa dolegliwości, które często są rozpoznawane u kobiet, ale trudno poddają się satysfakcjonującemu leczeniu. Obecnie wykorzystywane terapie farmakologiczne tych schorzeń są skuteczne, lecz obarczone znaczną liczbą działań niepożądanych. Aktualnie, coraz częściej wiele kobiet sięga po produkty lecznicze zawierające w swoim składzie naturalne składniki pozyskiwane z roślin, których właściwości terapeutyczne w dolegliwościach ginekologicznych potwierdzone są wieloletnią tradycją stosowania.

Przykładem rośliny posiadającej potencjał leczniczy w schorzeniach ginekologicznych jest niepokalanek pospolity (Vitex agnus-castus L.), należący do rodziny Jasnotowatych (Lamiaceae). To krzew lub małe drzewo powszechnie rosnące w basenie Morza Śródziemnego, Azji Środkowej i na Krymie, którego owoce (oraz przygotowywane z nich wyciągi alkoholowe) stanowią rośliną substancję o właściwościach leczniczych. Od czasów antycznych owoc V. agnus-castus znajduje zastosowanie w terapii takich dolegliwości jak mastalgia czy bóle menstruacyjne. W ostatnich latach jego korzystny profil w terapii wspomagającej leczenie schorzeń ginekologicznych został potwierdzony w licznych testach in vitro, in vivo na modelach zwierzęcych oraz przede wszystkim w badaniach klinicznych. W konsekwencji Europejska Agencja Leków (EMA) oraz Komisja E zaaprobowały substancję roślinną do stosowania w następujących dolegliwościach: zaburzenia cyklu menstruacyjnego, zespół napięcia przedmiesiączkowego i mastalgia. Analizy składu chemicznego wykazały obecność w surowcu kilku grup związków czynnych, z których diterpeny labdanowe, flawonoidy oraz glikozydy irydoidowe wskazywane są jako główne biomolekuły determinujące jego działanie biologiczne.

Celem niniejszej pracy jest podsumowanie aktualnego stanu wiedzy na temat owoców niepokalanka pospolitego, jego składu chemicznego, potencjału terapeutycznego w leczeniu dolegliwości ginekologicznych (ze szczególnym uwzględnieniem badań klinicznych), toksyczności oraz bezpieczeństwa stosowania.

Słowa kluczowe: Vitex agnus-castus, niepokalanek zwyczajny, skład chemiczny, schorzenia ginekologiczne.

© Farm Pol, 2021, 77(8): 491–502

Therapeutic potential of chastetree (Vitex agnus-castus) in gynecological diseases – a review of the current state of knowledge

Gynecological diseases are a wide group of ailments that are often diagnosed in women, but difficult to satisfactory treat. Currently used methods of pharmacological treatment for these disorders are effective, but they have a significant number of side effects. Nowadays, many women are increasingly taking for various medicinal products containing natural substances obtained from plants for which the therapeutic properties in gynecological ailments are confirmed by a long tradition of use.

An important example of a medicinal plant with recognized beneficial effects in gynecological problems is Vitex agnus-castus L. (chastetree, chasteberry), belonging to the family Lamiaceae. It is a large shrub or small deciduous tree that distributes widely in the Mediterranean region, Central Asia and the Crimea, whose fruits (and alcoholic extracts prepared from them) are a herbal medicinal substance. Since ancient times, the fruit of chastetree has been used in the therapy of disorders such as mastalgia and menstrual pain. In the recent years, its favorable therapeutic profile in adjuvant treatment of gynecological diseases has been confirmed in numerous in vitro and in vivo tests on animal models and, above all, in clinical trials. As a consequence, the European Medicines Agency (EMA) and the German Commission E approved this herbal substance for use in the following complaints: disorders of the menstrual cycle, premenstrual syndrome and mastalgia. Phytochemical analyses have demonstrated the presence of several groups of bioactive compounds in this plant material, of which labdane diterpenes, flavonoids and iridoid glycosides are indicated as the main biomolecules that determine its biological properties.

The aim of this review is to summarize the current state of knowledge about the fruit of V. agnus-castus, its chemical constituents, therapeutic potential in the treatment of gynecological disorders (with special emphasis on clinical investigations), toxicity and safety profile.

Keywords: Vitex agnus-castus, chasteberry, chemical composition, gynecological diseases.

© Farm Pol, 2021, 77(8): 491–502