Katarzyna Iłowiecka, Wojciech Koch, Lidia Czernicka-Boś, Justyna Zagórska
Znaczenie hormonalnie czynnych związków ze środowiska w rozwoju otyłości
2022-12-29
Otyłość jest przewlekłą chorobą wynikającą z zaburzenia równowagi energetycznej organizmu. Szacuje się, iż problem nadmiernej masy ciała aktualnie dotyczy niemal 2 miliardów osób na świcie, spośród których 650 milionów cierpi na otyłość. Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko wystąpienia wielu chorób niezakaźnych, głównie zaburzeń układu sercowo-naczyniowego, nowotworów oraz schorzeń metabolicznych. Dodatkowo otyłość pociąga za sobą konsekwencje ekonomiczne, społeczne oraz psychologiczne. Otyłość jest spowodowana nadmierną podażą energii z pożywieniem w stosunku do wydatków energetycznych ustroju. Przyczyn otyłości upatruje się w determinantach fizjologicznych, genetycznych, behawioralnych i środowiskowych, do których zalicza się coraz powszechniej występujące w otoczeniu hormonalnie czynne związki (ang. endocrine disrupting chemicals, EDC). W odniesieniu do otyłości, zidentyfikowano podklasę środowiskowych EDC (tzw. obesogenów), zakłócających homeostazę organizmu i procesy hormonalne. Do najlepiej poznanych obesogenów, które mogą występować w żywności należą: bisfenol A, polichlorowane bifenyle, ftalany (ftalan benzylu-butylu (BBP), ftalan di-n-butylu (DBP), ftalan di-2-etyloheksylu (DEHP), metale ciężkie (arsen, kadm, ołów, rtęć, nikiel) oraz dioksyny.
Dowiedziono, że EDC mogą wpływać na kontrolę apetytu czy zaburzać równowagę energetyczną ustroju w kierunku gromadzenia spożytych kilokalorii (tzw. teoria oszczędnego fenotypu). Uważa się, że obesogeny mogą predysponować jednostki do przyrostu masy ciała, szczególnie w przypadku ich ekspozycji we wczesnym okresie życia.
Istnieje coraz więcej dowodów naukowych potwierdzających wpływ hormonalnie czynnych związków ze środowiska na rozwój otyłości. Wśród potencjalnych mechanizmów działania obesogenów najczęściej wymienia się wpływ na proces adipogenezy, oddziaływanie na receptor PPARγ oraz zaburzenia homeostazy pracy tarczycy. Konieczne są dalsze badania naukowe, szczególnie oceniające zależność dawka - odpowiedź w celu opracowania skutecznej polityki zdrowotnej, chroniącej przed szkodliwym działaniem ECD.
W artykule przedstawiono aktualne badania kliniczne dotyczące potencjalnego związku między ekspozycją na obesogeny środowiskowe, a ryzykiem rozwoju nadmiernej masy ciała.
Słowa kluczowe: otyłość, hormonalnie czynne związki, obesogeny, środowisko, Bisfenol A.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL., 2021, 54(3): 210–223
THE IMPORTANCE OF ENVIRONMENTAL ENDOCRINE DISRUPTING CHEMICALS ON THE OBESITY DEVELOPMENT
Obesity is a chronic disease resulting from an imbalance in the body's energy expenditure. It is estimated that overweight currently affects almost 2 billion people in the world, 650 million of whom are obese. Excessive body weight increases the risk of many non-communicable diseases, mainly cardiovascular disorders, cancer, and metabolic diseases. In addition, obesity is connected with economic, social, and psychological consequences. Obesity is caused by excessive fat accumulation, which is a consequence of a long-term energy surplus. The causes of extensive body weight are seen in physiological, genetic, behavioral, and environmental determinants, which include active compounds - endocrine disrupting chemicals (EDC) more and more commonly in the environment. Regarding obesity, the subclass of EDC (so-called obesogens), disturbing the body's homeostasis and hormonal processes, was identified. The best-known obesogens that may occur in food include xenoestrogens (bisphenol A), polychlorinated biphenyls, phthalates (BBP – benzyl butyl phthalate; DBP - di-n-butyl phthalate; DEHP – di(2-ethylhexyl) phthalate), heavy metals (arsenic, cadmium, lead, mercury, nickel), and dioxins.
It has been proven that EDC can affect the control of appetite or disturb the energy balance of the body towards storing the kilocalories consumed (the thrifty phenotype hypothesis). Obesogens are believed to predispose individuals to weight gain, especially in the case of their exposure in an early period of life.
The impact of ECD on the development of obesity has been documented. Among the potential mechanisms of obesogens, the impact on adipogenesis, the influence on the PPARγ receptor, and thyroid homeostasis disorders are most often mentioned. Further scientific research is needed, especially in assessing the dose-response relationship to develop an effective health policy that protects against the harmful effects of ECD.
This article reviews the current clinical studies on the potential relationship between exposure to ECD and the risk of developing obesity.
Keywords: obesity, endocrine disrupting chemicals, obesogenes, environment, Bisphenol A.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL., 2021, 54(3): 210–223