Aleksander Karol Smakosz, Mateusz Dąsal

Paweł Guldeniusz (1588–1658): królewski serwitor, twórca pierwszego polskojęzycznego słownika zawodowego i preparator teriaku toruńskiego
2023-05-05

W 1633 Władysław IV podpisał ważną uchwałę sejmu koronacyjnego. Aktualizowała ona ustawę Titulo Aromata z 1523 r. o zapis, że co roku w styczniu aptekarze powinni być egzaminowani w Akademii Krakowskiej. Od tej pory aptekarstwo uzyskuje państwowe regulacje. Świadkiem tych wydarzeń był aptekarz Paweł Guldeniusz. W związku z nowymi wyzwaniami postanowił opracować słownik farmaceutyczny, który wydał w 1640 r. Dzieło to jest pierwszym polskojęzycznym słownikiem zawodowym. Jego wydanie umożliwiło profesjonalizację zawodu i kodyfikację polskojęzycznej terminologii.

Prawdopodobnie idea napisania słownika powstała, gdy przygotowywał syna do egzaminów aptekarskich. Pracę tę można by było nazwać dzisiaj skryptem dla młodzieży pragnącej pracować w zawodzie aptekarza. Chcąc ułatwić naukę uczniom aptekarskim zamieścił w nim dwadzieścia cztery pytania i odpowiedzi na nie.

Guldeniusz pracował zarówno jako miejski, jak i królewski aptekarz. W związku z tym odpowiadał bezpośrednio przed królem i marszałkiem nadwornym. Do jego zadań należało dostarczanie środków leczniczych i zamorskich surowców spożywczych na potrzeby dworu oraz towarzyszenie królowi w podróżach.

W 1623 r. Guldeniusz przybył do Torunia, przez który w kolejnych latach przeszły dwie fale epidemii dżumy. W związku z tym Guldeniusz postanowił opracować przepis na teriak (uniwersalne remedium), który miał być podawany mieszkańcom republiki toruńskiej, a składał się z 65 składników, podzielonych na siedem klas. Można je podzielić na następujące kategorie: leki gotowe i przetwory roślinne, surowce zwierzęce, żywice, przyprawy, grzyby, substancje mineralne, inne surowce roślinne.

Celem artykułu jest przedstawienie postaci Pawła Guldeniusza – farmaceuty, twórcy słownika zawodowego i propagatora teriaku toruńskiego.

Słowa kluczowe: historia farmacji, teriak, słownik farmaceutyczny, etnofarmakologia.

© Farm Pol, 2022, 78(12): 709–716

Paul Gulden (1588–1658): royal servitor, creator of the first Polish-language professional dictionary and promoter of the Torun theriac

In 1633, Władysław IV signed an important resolution of the Coronation Sejm. It updated the Titulo Aromata law of 1523. It established that pharmacists should be examined annually at the Akademia Krakowska (Cracow Academy). From now on, the pharmacy receives state regulation. Paweł Guldeniusz, the city, and royal apothecary was a witness to these developments. Because of the new challenges, he decided to compile a pharmaceutical dictionary, which he published in 1640. This work is the first Polish-language professional dictionary. Its publication made it possible to professionalize the profession and codify Polish-language terminology.

The idea to write this dictionary likely originated when he was preparing his son for his pharmacy examinations. Today, we could call this work a didactic textbook or a script for young people wishing to acquire the profession of pharmacist. He included twenty-four questions and the answers to them to make it easier for pharmacist students to learn.

In his life, he worked as both a municipal apothecary and a royal apothecary. As such, he was directly accountable to the king and the court marshal. His tasks included supplying medicines and overseas foodstuffs to the court and attending to the king on his travels.

In 1623. Guldenius arrived in Toruń, where, during the following two years, a two outburst of plague epidemic occurred. Consequently, Guldenius decided to develop a recipe for theriac (a universal remedy) to be administered to the inhabitants of the republic of Toruń. This recipe was printed in pamphlet form by Franz Schnellboltz. Teriak consisted of 65 ingredients, divided into seven classes of ingredients. These can be divided into the following categories: finished medicines and plant preparations, zoonotic raw materials, resins, spices, mushrooms, mineral substances, and other plant raw materials.

The purpose of this article is to introduce the figure of Pavel Guldenius – pharmacist, creator of a professional dictionary, and promoter of the Torun theriac.

Keywords: history of pharmacy, theriac, pharmaceutical dictionary, ethnopharmacology.

© Farm Pol, 2022, 78(12): 709–716