W środowisku człowieka występuje wiele związków mogących naśladować działanie naturalnie występujących w organizmie endogennych estrogenów. Związki te są określane mianem ksenoestrogenów lub zaburzaczy endokrynnych. Ich cechą charakterystyczną jest modulowanie szlaków endokrynnych poprzez oddziaływanie z tym samym receptorem estrogenowym, z uwagi na homolgię strukturalną co fizjologiczne estrogeny. Odrębną klasą ksenoestrogenów są związki, które mimo iż mają inną strukturę to również mogą oddziaływać z receptorem estrogenowym, ale poprzez inne mechanizmy. Takie związki nazywane sa metaloestrogenami, a jednym z nich jest chrom. Dotyczy to zarówno chromu heksawalentnego Cr(VI), jak i triwalentnego Cr(III). Narażenie na Cr(VI) związane jest głównie z ekspozycją środwiskową i zawodową, a głównym źródłem Cr(III) jest jego powszechne stosowanie w postaci suplementów diety, preparatów wielowitaminowych czy odżywek dla sportowców. W związku z tym pierwiastek ten może odgrywać istotną rolę w indukowaniu zaburzeń endokrynnych. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że oprócz mechanizmu receptorowego, związanego z wypieraniem jonów cynku z tzw. palców cynkowych receptora estrogenowego, jako istotny szlak wskazywany jest udział jonów chromu w indukowaniu stresu oksydacyjnego, poprzez wytwarzanie wolnych rodników i reaktywnych form tlenu, a także uszkadzanie DNA i innych makrocząstek. W niniejszym artykule, w oparciu o dostępne piśmiennictwo, przedstawiono mechanizmy działania ksenoestrgenów i metaloestrogenów, w tym chromu, który występuje w organizmie na różnych stopniach utlenienia, a także ich wpływ na modulowanie szlaków działania estrogenów endogennych.

Słowa kluczowe: chrom, estrogeny, metaloestrogeny, zaburzacze endokrynne.

There are many compounds in the human environment that can impinge on the action of endogenous estrogens that are naturally occurring in the body. These compounds are referred to as xenoestrogens or endocrine disrupters. Their characteristic feature is modulation of endocrine pathways by interacting with the same estrogen receptors due to structural homology as physiological estrogens. A separate class of xenoestrogens are compounds that, although they have a different structure, may also interact with the estrogen receptor but through other mechanisms. Such compounds are called metalloestrogens, one of them is chromium. This applies to both hexavalent Cr (VI) and trivalent Cr (III) chromium. Exposure to Cr (VI) is associated with environmental exposure and development, and Cr (III) mainly with its widespread use in the form of dietary supplements, multivitamin supplements or sports nutrition. Therefore, this element can play an important role in inducing endocrine disorders. In addition to the receptor mechanism associated with displacement of zinc ions from the zinc-estrogen receptor fingers, chromium ions also show activity in the induction of oxidative stress, the production of free radicals and reactive oxygen species, and damage DNA. In this article, based on available literature, the mechanisms of xenoestrogens and metalloestrogens have been presented, including chromium, which occurs in the body at various degrees of oxidation, as well as their effect on modulation of endogenous estrogen pathways.

Keywords: chromium, estrogens, metalloestrogens, endocrine disruptors.